Spomenik palim borcima i žrtvama fašizma – vinovnik događaja između prošlosti i sadašnjosti

• 

Srbija je oduvek bila na strateški važnom položaju, svi važni putevi su vodili preko njene teritorije. Svi veliki osvajači, i sa istoka i sa zapada su tu prolazili. Zbog toga je istorija Srbije prebogata ratovima.

Kada jedna država učestvuje u toliko ratova logično je da bude „bogata“ i spomenicima stradalim vojnicima i civilima. I Vlasotince nije ostalo imuno na učešće u mnogim ratovima i ustancima protiv okupatora.

U vlasotinačkoj opštini podignut je veliki broj spomenika stradalim borcima u Narodnooslobodilačkom ratu, po njegovom završetku. Drugi svetski rat je bio najveći u istoriji ratovanja, njegove posledice bile su katastrofalne, kako velika materijalna šteta tako i veliki broj žrtava.

Drugi svetski rat počeo je u Jugoslaviji 6. aprila 1941. godine, već tada su počele pripreme za podizanje ustanaka u srezovima.

Vlasotince je okupirano već na samom početku rata, 10. aprila 1941.godine. Posle Nemačkog napada na SSSR (operacija Barbarosa), 22. juna 1941. godine i Vlasotince uzima učešće u organizaciji ustanka, rukovodstvo su činili Siniša Janić, Milorad Dimanić i Novica Ilić. Tokom rata veliki broj vlasotinčana je učestvovao u borbama, formirani su odredi i čete a nešto kasnije i bataljoni.

Prva vlasotinačka brigada ušla je grad i oslobodila ga 10. oktobra 1944. godine. Učešće vlasotinčana u ratu time nije završeno jer su kao pripadnici Prve i Treće armije učestvovali u proboju Sremskog fronta, a pripadnici Druge armije išli su u oslobođanje Bosne i Hercegovine i Hrvatske, navodi Velimir Stamenković u svom delu koje se nalazi u Vlasotinačkom zborniku 2.

U Drugom svetskom ratu iz opštine Vlasotince učestvovalo je oko 3 600 boraca, poginulo je trista osamnaest a dvesta osamdeset sedam su žrtve rata. Najviše je poginulih u završnim godinama rata, 1944. i 1945. godine.

Nateritoriji Opštine Vlasotince žrtvama rata i borcima NOR-a podignut je veliki broj spomenika. U samom Vlasotincu je izgrađen i jedan spomenik nepoznatim borcima koji su pali prilikom oslobođenja Vlasotinca oktobra 1944. godine.

• 

On je najmonumentalniji spomenik iz ovog perioda, Spomenik palim borcima i žrtvama fašizma. Podignut je na Starom groblju 1975. godine, na inicijativu Opštinskog obora Subnora Vlasotinca, a gradnju je finansirala Skupština opštine Vlasotince. Delo je čuvenog arhitekte Bogdana Bogdanovića, poznatog graditelja memorijalnih spomenika žrtvama fašizma širom SFR Jugoslavije.

Najznačajniji spomenici Bogdana Bogdanovića nalaze se u Jasenovcu, Beogradu, Sremskoj Mitrovici, Prilepu, Mostaru, Kruševcu i Leskovcu, Kosovskoj Mitrovici, Prilepu, Štipu, Čačku, Beloj Crkvi, Bihaću,Knjaževcu, Vlasotincu, Vukovaru i mnogim drugim mestima. Najpoznatije Bogdanovićevo delo je spomenik u Jasenovcu pod nazivom Kameni Cvet.

Spomenik na Starom groblju ima dominantan položaj u odnosu na sve druge, vidljiv je sa svih strana grada.

• 

• 

• 

Spomenik palim borcima i žrtvama rata u Vlasotincu ambijentalna je tvorevina slobodnog tipa, skladno utkana u prirodne oblike gde je smeštena. Prostorna kompozicija se sastoji od kružnog amfiteatra, aleje kamenih blokova ukrašenih reljefima i simboličnog antropomorfnog pilona koji bdi nad cvetnim ornamentima i svakodnevnim manifestacijama životne radosti. 

• 

Bogdanov stil gradnje monumetalnih spomenika je takav da većina ljudi ne razume šta oni simbolizuju, ali su zanimljivi ljudima a naročito mladima kojima postanu jedno od omiljenih mesta okupljanja. Takav je slučaj i ovde. Sa ovog mesta pruža se najlepši pogled na celo Vlasotince pa nije čudno to što mladi vole da svoje slobodno vreme provode na ovom mestu.

• 

• 

Spomenik je, povodom Dana oslobođenja Vlasotinca i Dana opštine Vlasotince, otkrio predsednik Republičkog odbora Subnora Srbije general-potpukovnik Momčilo Dugalić, navedeno je u delu Spomenici i spomen-obeležja vlasotinačkog kraja.

Na spomeniku su uklesani stihovi Vaska Pope:

ZVEZDA NAS JE NAŠA NADŽIVELA

I SPALIĆU SVAKOG PALIKUĆU

MISTRIJA ZAIGRAJ TAMO

GDE JE NAŠE SRCE STALO

VINOVA LOZO PRODUŽI

PESMU NAŠIH DAMARA

AKO SE ZAŽELITE NAŠIH OBRAZA

POMILUJTE U PODNE OVAJ KAMEN

Ovaj spomenik je izgrađen od granita koji je dovežen iz Mominog kamena. Pored njega nalazi se „amfiteatar“ sa sedištima od kamenih blokova ukrašenih reljefima.

Pored njega se nalaze i table sa natpisima, na jednoj se nalaze detalji u spomen palim borcima, a da drugoj se nalaze imena palih boraca od 1941. do 1945. godine.

• 

• 

Monumentalni spomenik i danas stoji na ovom mestu, skoro pola veka od njegove izgradnje. Čuva uspomenu na neke hrabre ljude iz nekog drugog vremena, koji su dali svoje živote za slobodu svojih naslednika kako bi oni danas mogli da uživaju u njoj. On je svedok događaja i proteklog vremena Vlasotinca između prošlosti i sadašnjosti.

• 

Ovaj sadržaj je deo projekta koji je sufinansirala opština Vlasotince. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.