Danas se obeležava Dan pobede nad fašizmom. Nakon šestogodišnjeg oružanog sukoba Drugi svetski rat na evropskim prostorima okončan je 9. maja 1945. godine potpisivanjem bezuslovne kapitulacije oružane sile Trećeg rajha. Time je formalno završen Drugi svetski rat u Evropi, ali su ostaci nemačkih trupa i njihovih saveznika još nekoliko dana pružali otpor, između ostalih i u Jugoslaviji (do 15. maja). Počev od tada, ovaj dan se svečano obeležava u velikom broju zemalja sveta.
Vojnik Crvene armije postavlja zastavu u Berlinu
Drugi svetski rat predstavlja najveći i po obimu stradanja najtragičniji oružani sukob u istoriji čovečanstva. Odigrao se između dva bloka država – Sila osovine, na čelu sa Nemačkom i Savezničkih snaga, na čelu sa SSSR, Velikom Britanijom i SAD.
Po broju država, kao i ljudi koji su u njemu učestvovali, ali i broju ljudskih žrtava i stepenu materijalnog razaranja, Drugi svetski rat predstavlja najveći oružani sukob u istoriji čovečanstva. U ratu je učestvovala 61 država i oko 110 miliona vojnika, a precizan broj žrtava nikada nije utvrđen. Tokom ratnih godina, život je izgubilo oko 50 miliona ljudi, među kojima 30 miliona civila. Da bi bila pobeđena nacistička Nemačka, Sovjetski Savez je podneo najveće ljudske žrtve izgubivši 28 miliona građana i vojnika. Najveće ljudske gubitke u odnosu na ukupan broj stanovnika pretrpela je Poljska, koja je izgubila 6 miliona stanovnika, a više od 95 odsto stradalih bili su civili.
Jugoslavija sa 1.8 miliona žrtava bila je treća zemlja po broju stradalih tokom Drugog svetskog rata u Evropi. Stravični prizori koncetracionih logora širom Evrope ostavili su neizbrisiv trag, jer je do kapitulacije Nemačke u tim fabrikama smrti ubijeno više od šest miliona Jevreja.
Koncentracioni logor Aušvic-Birkenau 1945. godine.
Rat na prostoru Jugoslavije počeo je 6. aprila 1941. godine, napadom sila Osovine na Jugoslaviju. Jugoslavija je bila rasparčana od strane okupacionih armija, dok je na značajnom delu njene teritorije uspostavljena marionetska Nezavisna država Hrvatska čije su vlasti već u aprilu 1941. godine otpočele sa organizovanim zločinima nad Srbima, Jevrejima, romima i antifašistima.
Ustaški pokret je već 10. aprila 1941. godine proglasio Nezavisnu Državu Hrvatsku (NDH)
U Srbiji je formirana kvinslinška vlada Milana Nedića koja je prihvatila okupaciju i opredelila se za saradnju sa Nemcima. Masovna stradanja civila u Kraljevu, Kragujevcu, Jajincima, Novom Sadu, Nišu i drugim naseljima i stratištima širom Srbije, ostala su zastrašujuća karakteristika rata na njenom tlu. Na prostoru Jugoslavije partizanski pokret predvođen Josipom Brozom Titom, stao je na čelo antifašističke borbe, stekao naklonost saveznika i ugled kao jedan od najvćih antifašističkih pokreta u Evropi. Rat na prostoru Jugoslavije završen je 15. maja 1945. godine.
Partizani u Drugom svetskom ratu.
Dan pobede u Drugom svetskom ratu obeležava se i kao Dan Evrope imajući u vidu da je savremena Evropa zasnovana na osnovnim principima i načelima koje su vodili borci protiv nacizma i fašizma – na principima mira, razumevanja, tolerancije i saradnje. Tim pre, Dan pobede predstavlja priliku da se odavanjem počasti stradalima istakne opredeljenje za očuvanje tekovina ostvarenih tom veličanstvenom pobedom.
Vojna parada u Moskvi u čast dana pobede nad fašizmom
Piše: IVAN STOJANOVIĆ, profesor istorije